اخیرآ در پی ادعا های پاکستان مبنی براینکه تشنج و بی امنیتی های که در این کشور توسط جدایی طلبان بلوج و طالبان پاکستانی(TTP) صورت می گیرد، توسط امارت اسلامی طالبان در افغانستان سپورت میشود، روابط بین این دوکشور روز بروز به تیرگی گرائیده و یکبار دیگر مثل گذشته ها بین هندو افغانستان روابطی برقرار و دیدو بازدید های آغاز شدکه این موضوع هم به پاکستان که در رقابت شدید با هند است و هم به چین که روابطش با هند تنش آلود و با پاکستان خوب است با عث نگرانی گردیده است. ازطرفی چین تنها کشوری است که بعد از 2021 و تسلط مجدد طالبان برافغانستان با این گروه رابطه خوب داشته و در بعد اقتصادی کاملا فعال بوده است و این رابطه همچنان ادامه دارد.
رابطه هند و افغانستان برای هردو کشور چین و پاکستان که دوستان استراتیژیک هستند باعث تشویش و نگرانی گردیده است. از آنجاییکه چین با توجه به معادلات سیاسی بین المللی میخواهد نقش فعال تری در دنیا داشته باشد اینجا نیز اقدام به میانجیگری نموده است تا حداقل نگرانی بوجود آمده را کاهش دهد. با میانجیگری چین افغانستان و پاکستان با وجود تیرگی روابط و سوء تفاهم های بوجود آمده به فرستادن سفیر موافقت کردند. با توجه به اینکه اخیرآ بین هند و افغانستان کماکان یک دوستی که میشود آنرا فصلی نامید در پی یک سلسله تنش ها بین افغانستان و پاکستان بوجود آمد، پیامد اینکار چه خواهد بود؟ آیا مجددآ روابط هند و افغانستان بسوی تیرگی خواهد رفت یا اینکه اینهم یک کار عکسی العملی بوده و چون گذشته ها مقطعی و زود گذراست؟
گذشته تاریخی نشان میدهد که این موضوع بسیار پیچیده و چندبعدی است و تحولات اخیر در روابط افغانستان، پاکستان، چین و هند را باید در چارچوب روابط تاریخی، ژئوپلیتیک و منافع استراتژیک این کشورها تحلیل کرد.
چین به عنوان یک بازیگر کلیدی در منطقه، تلاش کرده است تا با میانجیگری بین افغانستان (تحت حکومت طالبان) و پاکستان، ثبات نسبی ایجاد کند. موافقت دو طرف برای مبادله سفیر میتواند نشانه‌ای از کاهش تنش‌های اخیر باشد، اما به این معنی نیست که اختلافات عمیق و تاریخی میان آنها (مانند مسائل مرزی، حضور گروه‌های شبه‌نظامی و رقابت ژئوپلیتیکی) کاملاً حل شده است. حضورگروه های شبه نظامی یعنی TTP که پاکستان بار ها آنرا مطرح نموده که اینها از طریق افغانستان وارد پاکستان میشوند، اما امارت اسلامی طالبان در پی هربار ادعای پاکستان آنرا مردود شمرده و گفته است که از خاک افغانستان علیه هیچ کشوری اقدام خصمانه صورت نخواهد گرفت.
روابط افغانستان و پاکستان احتمالاً در کوتاه‌مدت بهبودی نسبی خواهد یافت، اما به دلیل عدم اعتماد تاریخی و اختلافات امنیتی (مانند ادعای پاکستان مبنی برحضور گروه‌های مخالف پاکستان در خاک افغانستان و موضوع خط دیورند و حق ترانزیت افغانستان)، این رابطه همچنان شکننده خواهد بود.
پاکستان بارها طالبان را متهم به پناه دادن به تحریک طالبان پاکستان (TTP) کرده، در حالی که طالبان این ادعاها را رد و تأکید کرده‌اند که از خاک افغانستان علیه هیچ کشوری مخصوصا همسایه ها استفاده نخواهد شد. این ادعا و انکارها نه‌تنها فضای بی‌اعتمادی را تشدید کرده بلکه در صورت شعله‌ور شدن دوباره فعالیت‌های TTP، میتواند توافقات اخیر را بی‌اثر کند.
اگر پاکستان و افغانستان به توافقات عملی در زمینه امنیت مرزی و همکاری اقتصادی برسند، ممکن است روابط آنها به سمت عادی‌سازی پیش برود، اما در غیر این صورت، این بهبودی موقتی و نمایشی خواهد بود.
تأثیر بر روابط هند و افغانستان
هند و افغانستان روابط تاریخی و فرهنگی عمیقی دارند، اما پس از تسلط طالبان در ۲۰۲۱، دهلی نو با احتیاط با کابل تعامل کرده است. تنش‌های اخیر بین افغانستان و پاکستان باعث نزدیکی موقت افغانستان به هند شد، زیرا طالبان سعی کردند از هند به عنوان اهرم فشار علیه اسلام‌آباد استفاده کنند.
اگر افغانستان و پاکستان به روابط پایدارتری برسند، ممکن است هند نفوذ خود در کابل را کاهش‌یافته ببیند و روابط آنها سردتر شود.
اما اگر اختلافات افغانستان و پاکستان ادامه یابد، احتمال دارد طالبان همچنان به دنبال ارتباط با هند باشند تا فشار بر اسلام‌آباد را حفظ کند.
سوال اینست که آیا این بهبودی پایدار خواهد بود یا موقت؟
به چند مورد میتوان اشاره کرد:
*اگر چین به‌عنوان حامی اقتصادی و امنیتی هر دو طرف (افغانستان و پاکستان) نقش فعال‌تری ایفا کند، ممکن است این ثبات تا حدی تداوم یابد. زیرا هردو کشور با مشکلات زیاد اقتصادی و… دست و گریبان هستند.
*اگر اختلافات امنیتی (مانند فعالیت گروه‌هایی مثل تحریک طالبان پاکستان TTP دوباره شعله ور شود، این توافق میتواند به سرعت فروبپاشد. زیرا پاکستان همیشه به حضور این گروه در افغانستان و سپورت آنها توسط طالبان اصرار و پافشاری نموده است.
*روابط افغانستان و پاکستان احتمالاً در کوتاه‌مدت بهبود می‌یابد، اما به دلیل ریشه‌های عمیق اختلافات، این ثبات شکننده است.
*روابط هند و افغانستان ممکن است تحت تأثیر نزدیکی کابل به اسلام‌آباد قرار گیرد، اما اگر طالبان به دنبال تنوع بخشیدن به روابط خارجی خود باشند، ممکن است همچنان با هند تعامل محدودی داشته باشند.
*نقش چین به عنوان واسطه‌گر میتواند در بلندمدت تأثیرگذار باشد، اما تحولات داخلی افغانستان و پاکستان تعیین‌کننده اصلی خواهد بود.
به طور کلی، همانگونه که در یاداشت های قبلی هم متذکر شدیم این روند بیشتر واکنشی و موقت به نظر می‌رسد، مگر اینکه مکانیسم‌های عملی برای حل اختلافات پایه‌ای میان افغانستان و پاکستان ایجاد شود.
که اینهم میسر نخواهد شد مگر اینکه افغانستان در نخست باید برای سیاست خارجی و استراتیژی خود چه در سطح کشور های همسایه و چه در منطقه و جهان قاعده و اصول مستحکم ایجاد نماید. درغیرآن ما نه تنها از تصمیم گیری در راستای منافع ملی و کشوری مان عاجز خواهیم ماند بلکه بازیگران منطقه ای و بین المللی برای سرنوشت ما تصمیم خواهند گرفت.
غلام علی صارم
2/3/1404
