نگرانی‌ها از تأثیرات گسترده زیست‌محیطی و هیدروپولیتیک یک پروژه در افغانستان
پروژه ساخت کانال قوش‌تپه در شمال افغانستان که به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین طرح‌های آبی کشور مطرح است، اکنون به کانون بحث‌های منطقه‌ای درباره امنیت منابع آب و پیامدهای زیست‌محیطی در آسیای مرکزی تبدیل شده است.
در نشست بین‌المللی «امنیت آب و استفاده فرامرزی از منابع آبی: چالش‌ها و راه‌حل‌ها» که به‌تازگی در آستانه، پایتخت قزاقستان، برگزار شد، نمایندگان کشورهای مختلف از جمله افغانستان، تاجیکستان، ترکمنستان، قرقیزستان، ترکیه و اسرائیل گردهم آمدند تا درباره آینده منابع آبی مشترک بحث و تبادل‌نظر کنند. این نشست، تحت‌الشعاع نگرانی‌ها نسبت به پیامدهای کانال قوش‌تپه برگزار شد.
اصلان عبدالرحیم‌اوف، معاون وزیر منابع آب و آبیاری قزاقستان، در این نشست هشدار داد که انحراف آب رود آمو دریا از طریق این کانال، می‌تواند جریان رود سیردریا را به‌طور قابل توجهی کاهش دهد؛ موضوعی که توازن شکننده آبی در حوضه دریاچه آرال را به خطر خواهد انداخت. او با اشاره به وضعیت بحرانی آرال، افزود که هرگونه کاهش بیشتر در منابع آبی، خطرات جبران‌ناپذیری برای محیط‌زیست و اقتصاد منطقه خواهد داشت.
گرچه قزاقستان مرز مشترکی با افغانستان ندارد، اما تأثیرات این پروژه می‌تواند از مرزها فراتر رود. عبدالرحیم‌اوف تصریح کرد که در کوتاه‌مدت ممکن است تغییر محسوسی دیده نشود، اما در بلندمدت، کاهش جریان رودخانه‌ها اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.
عزمت‌خان امیرتایف، رئیس حزب «بایتاک» قزاقستان نیز نسبت به احتمال انحراف ۲۵ تا ۳۰ درصدی جریان آمو دریا توسط کانال قوش‌تپه هشدار داد. او گفت چنین انحرافی، کشورهای پایین‌دست از جمله ازبکستان و ترکمنستان را با کمبود آب مواجه خواهد کرد و ازبکستان برای جبران این کمبود، ممکن است برداشت بیشتری از رود سیردریا انجام دهد؛ امری که سهم قزاقستان از این رود را بین ۳۰ تا ۴۰ درصد کاهش خواهد داد.
امیرتایف خواستار تدوین سیاست‌های منطقه‌ای مبتنی بر دانش علمی و همکاری‌های چندجانبه برای مدیریت پایدار منابع آب شد. کارشناسان دیگر نیز در این کنفرانس بر تقویت دیپلماسی آبی، ایجاد مکانیسم‌های همکاری منطقه‌ای و بازنگری در پروژه‌های بزرگ انتقال آب تأکید کردند.
کانال قوش‌تپه که قرار است ۲۸۵ کیلومتر طول و حدود ۱۰۰ متر عرض داشته باشد، با بهره‌برداری کامل سالانه حدود ۱۰ میلیارد متر مکعب آب از آمو دریا برداشت خواهد کرد؛ چیزی در حدود یک‌چهارم از جریان میانگین این رود. تحلیل‌گران معتقدند این سطح از برداشت، بر توازن هیدرولوژیکی آسیای مرکزی تأثیر خواهد گذاشت و روند خشک شدن آرال را تشدید می‌کند.
در حالی که افغانستان پروژه قوش‌تپه را راهی برای توسعه کشاورزی و استقلال آبی خود می‌داند، کشورهای همسایه بر لزوم بررسی دقیق پیامدهای فرامرزی این طرح و گفت‌وگوهای سازنده برای حل اختلافات آبی تأکید دارند. اکنون بیش از همیشه، آینده امنیت آبی در آسیای مرکزی به توانایی کشورهای منطقه برای همکاری و درک متقابل بستگی دارد.
